Ի՞նչ դեր ուներ ճարտարապետը միջնադարյան կառույցների
ստեղծման աշխատանքում։

Այս կամ այն կառույցի վրա աշխատող վարպետների ղեկավարը ճարտարապետն էր: Նա ոչ միայն անմիջականորեն վերահսկում էր շինարարական աշխատանքը, այլև պետք է կազմեր կառույցի կարևոր հատվածների մանրակերտը: Ճարտարապետի ցուցումով էր տեղադրվում ամեն մի հանգույց, ամեն մի զարդանախշ:

Միջնադարի ի՞նչ նշանավոր հայ ճարտարապետներ գիտեք։ Մոմիկ, Տրդատ և Մանուել:

Համառոտ պատմե՛ք նրանց գործերի մասին։

Մանուելը քաղաքներում պատրաստում էր նավահանգիստներ և պալատներ օրինակ՝
Ոստան քաղաքում նա հիմնադրել էր մի շքեղ պալատ:

Տրդատը կառուցել էր Անիի Մայր տաճարը:

Մոմիկի ուշագրավ գործերից են Օրբելյանների ամառային
նստավայրում` Եղեգիսում կառուցված Զորաց եկեղեցին, Նորավանքի երկհարկ դամբարանեկեղեցին, ինքնատիպ խաչքարեր և մանրանկարներ:

Հայկական ճարտարապետություն, ճարտարապետական ոճ է, որ ստեղծվել և
օգտագործվում է հայ ժողովրդի կողմից Հայկական լեռնաշխարհում և նրա սահմաններից
դուրսֈ
Հայկական ճարտարապետությունը խարսխված է ազգային մշակույթի հարուստ
ավանդույթների վրաֈ Կարևոր են նաև այլ ժողովուրդների հետ մշակութային շփումներն
ու փոխազդեցություններըֈ Հայրենի և օտար հեղինակներից շատերը նշել են հայկական
միջնադարյան ճարտարապետության ազդեցությունը Արևմտյան Եվրոպայի
ճարտարապետության վրաֈ
Հայ մշակույթի պատմության մեջ իր ուրույն տեղն ունի ճարտարապետությունըֈ
Հայաստանը հաճախ են անվանում բացօթյա թանգարան, որտեղ ամենուրեք կարելի է
տեսնել տարբեր դարերում ստեղծված ճարտարապետական հուշարձաններֈ
Միջնադարյան ճարտարապետական կառույցները վկայում են, որ դրանք կառուցվել են
մեծ փորձ և հմտություն ունեցող բարձրակարգ վարպետների կողմիցֈ Այս կամ այն
կառույցի վրա աշխատող վարպետների ղեկավարը ճարտարապետն էրֈ Նա ոչ միայն
անմիջականորեն վերահսկում էր շինարարական աշխատանքը, այլև պետք է կազմեր
կառույցի կարևոր հատվածների մանրակերտըֈ Ճարտարապետի ցուցումով էր
տեղադրվում ամեն մի հանգույց, ամեն մի զարդանախշֈ
Իրենց մատյաններում հայ պատմիչները, ցավոք, քիչ տեղեկություններ են հաղորդում այդ
հրաշալի կառույցները ստեղծած վարպետների մասինֈ Ընդամենը մի քանի տասնյակ
անուններ են մեզ հասելֈ Միջնադարի հայ նշանավոր ճարտարապետներ էին Մանուելը,
Տրդատը, Մոմիկը և ուրիշներֈ
Մանուել, Տրդատ, Մոմիկ
Մանուելը Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորական տան գլխավոր ճարտարապետ-
քանդակագործն էրֈ 10-րդ դարի սկզբին, Գագիկ Արծրունի թագավորի օրոք, Ոստան և
Աղթամար քաղաքներում նա կառուցում է նավահանգիստներ և պալատներ, տաճարներ
ու զբոսավայրերֈ Ոստան քաղաքում նա հիմնադրում է մի շքեղ պալատ, որն ուներ
ընդարձակ, նկարազարդ և լուսավոր դահլիճներ, բազմաթիվ սենյակներ, որոնցից
հիանալի տեսարաններ էին բացվում դեպի հեռավոր հորիզոնն ու լճի ջրերըֈ Մի
ընդարձակ պալատ էլ Մանուելը կառուցում է Աղթամարումֈ
Պալատից քիչ հեռու Սուրբ Խաչ հրաշալի եկեղեցին էր, որը կանգուն է մնացել մինչև մեր
օրերըֈ Տաճարի պատերը քանդակված են հրաշալի զարդանախշերով: Աղթամարի
տաճարի կառուցումից տասնամյակներ անց Հայաստանի հյուսիսում` Բագրատունյաց Անի մայրաքաղաքում, հռչակվեց մեկ ուրիշ մեծ վարպետիՏրդատ ճարտարապետի անունը։ Տրդատի անունը հայտնի էր ոչ միայն Հայաստանում, այլև նրա սահմաններից դուրսֈ 1001 թ. Տրդատն ավարտեց Անիի Մայր տաճարի կառուցումըֈ Այնուհետև նա ձեռնամուխ եղավ զվարթնոցատիպ Սուրբ Գրիգոր կամ Գագկաշեն տաճարի կառուցմանն Անիումֈ Մայրաքաղաքի այդ նշանավոր տաճարը նման էր Զվարթնոցին, բայց նույնությամբ չէր կրկնում այնֈ Տրդատի ստեղծագործությունն իր որոշակի ազդեցությունն ունեցավ հայ ճարտարապետական արվեստի հետագա զարգացման վրաֈ 13-14-րդ դդ. հայ ճարտարապետության նշանավոր դեմքերից է Մոմիկըֈ Նա Սյունյաց Օրբելյան իշխանական տան ճարտարապետն էրֈ Մոմիկը միաժամանակ նաև քանդակագործ էր և նկարիչֈ Մոմիկի ուշագրավ գործերից են Օրբելյանների ամառային նստավայրում Եղեգիսում կառուցված Զորաց եկեղեցին, Նորավանքի երկհարկ
դամբարանեկեղեցին, ինքնատիպ խաչքարեր և մանրանկարներֈ Իր վերակառուցած
Նորավանքում Մոմիկի հիշատակը հավերժացնող մի համեստ խաչքար կա` կանգնեցված
նրա աշակերտների կողմիցֈ
Հայկական ճարտարապետությանը բնորոշ են զարգացման բարձր մակարդակը,
գեղարվեստական հարուստ ավանդույթները և հատկապես ազգային ինքնատիպությունը,
որը, բացի բնական պայմաններից, կացութաձևից և ժողովրդական ակունքներից,
պայմանավորված է նաև տեղական շինանյութերի, հատկապես տուֆի
բազմազանությամբ ու գեղարվեստաֆիզիկական հատկանիշներովֈ

1.Նշե՜լ Արցախի հանրապետության սահմանակից երկրները։

Արցախը Արևմուտքում սահմանակցում է Հայաստանին, հարավում Իրանի Իսլայական
Հանրապետոռւթյան, իսկ ամբողջ արևելքում Ադրբեջանական Հանրապետությանը.

2․ Նշե՜լ Արցախի անվան ստուգաբանությունը։

Ըստ ժաղովրդական ստուգաբանության «Արցախ» անվանումը նշանակում է արանի ծառաստան:

3․ Լրացուցիչ տեղեկություններ ներկայացնել Արցախի հանրապետության վերաբերյալ։

Լեռնային Ղարաբաղը եւ հարակից տարածքները, որոնք պատկանում են պատմական Արցախին (որոնցից որոշ հատվածներ 1992-1994թթ. ընկած ժամանակահատվածում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վերահսկողության տակ էին), կոչվել են հայկական ճարտարապետության գանձարան բաց երկնքի տակ[2][3]: Ընդհանուր առմամբ, Լեռնային Ղարաբաղում կան մի քանի հազար ճարտարապետական հուշարձաններ և պատմական հուշարձաններ: Բացի եկեղեցական կառույցներից, այս թվի մեջ են մտնում նաև քաղաքացիական ճարտարապետության նմուշներ, հին ամրոցներ և բերդեր, ինչպես նաև` բազմաթիվ խաչքարեր[4]:

Լեռնային Ղարաբաղում ստեղծված արվեստն ու ճարտարապետությունն անցել են զարգացման այն նույն հիմնական փուլերով, ինչպես Հայաստանում։ Արվեստի ճյուղերն սկսել են զարգանալ նախաքրիստոնեական շրջանում, անցնելով չորրորդ դարում քրիստոնեության ընդունմամբ և միջնադարյան ծաղկուն շրջանի միջով[5][6]։

Միջնադարյան շրջանում Արցախում հիմնականում զարգացած է եղել եկեղեցական ճարտարապետությունը՝ եկեղեցիներ, տաճարներ, մատուռներ և վանքեր։ Այդ ժամանակաշրջանում արվեստի մյուս ճյուղերը, այդ թվում՝ ձեռագրեր և խաչքարեր, ինչպես նաև` որմնանկարներ, նվիրված Արցախի Հանրապետությանը և Հայ առաքելական եկեղեցուն[7][8]։

Լեռնային Ղարաբաղի ճարտարապետական շինությունները կառուցված են նույն սկզբունքով և տեխնիկայով, ինչպես՝ Հայաստանում[9]։ Հիմնական շինանյութը ակնեղենն է, այնուհետև դրանք ծածկվում են հրաբխային տուֆի սալիկներով։

Քաղաքներում և վանքերում գտնվող եկեղեցիների արտաքին շերտը ավելի խիտ դասավորված տուֆով է կառուցված։ Գանձասարի և Դադիվանքի եկեղեցիները դրա վառ ապացույցն են։ Մարզերում, ավելի համեստ եկեղեցիների համար ավելի նոսր է շարված` տալով եկեղեցուն հասարակ տեսք[10][11]։ Ինչպես պատմական Արցախում և Հայաստանում, այնպես էլ Լեռնային Ղարաբաղում եկեղեցիներն իրենց անվան մեջ ունեն «վանք» բառը, օրինակ՝ Դադիվանք, Գտչավանք, Խունիսավանք, Խադավանք, Խաթրավանք, Երից Մանկանց վանք և այլն։ Վանքերը հաճախ տեղակայված են «վանք» անունը գրող բնակավայրերում՝ Դադիվանք, Գանձասարի վանք և Սպիտակ Խաչի վանք։ Ամրոցների անունները կազմված են բերդ բառով, օրինակ՝ Ջրաբերդ, Հանդաբերդ, Մայրաբերդ, Խոխանաբերդ և այլն

🎄ՀԻՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՄԱՆՈՐՅԱ ԱՎԱՆԴՈՒՅՆԵՐ🎄

Ես Նոր Տարին դիմավորել եմ Երևանում իմ ընտանիքի հետ, եկել էին իմ քույրը և եղբայրը, մենք միմիանց շնորհավորեցինք, նվերներ տվեցինք և լավ ժամանակ անցկացրեցինք : Հաջորդ օրերը մենք զբոսնել ենք քաղաքով, ի դեպ գիշերային Երևանը շատ գեղեցիկ է : Ես այցելել եմ կինոթատրոն, սահադաշտ, գնացել ենք թատրոն ամանորյա ներկայացման :

🎊🎄ԱՄԱՆՈՐՅԱ ԲԱՐԵՄԱՂԹԱՆՔՆԵՐ և ԲԱՑԻԿԻ ՊԱՏՐԱՍՏՈՒՄ🎄🎊

1․ Ի՞նչ է ջրվեժը։
Ջրվեժը գետի այն հատվածն է, որտեղ ջուրը բարձրությունից թափվում է։

2․ Թվարկե՜լ Հայաստանի Հանրապետության ջրվեժները։
Ջերմուկի, Շաքիի, Թռչկանի, Գեղարոտի, Նարեի, Քարավազի,
Հերհերի, Աղջոց, Խաչաղբյուրի կամ Լաստիվերի, Լիճքի.

3․ Նկարագրե՜լ Ջերմուկի ջրվեժը։
Ջրվեժ բնության ջրաերկրաբանական հուշարձան ՀՀ Վայոց Ձորի մարզում՝ Ջերմուկ քաղաքում` Արփա գետի աջակողմյան Ջերմուկ վտակի վրա։ Սկզբնավորվում է աղբյուրներից, մոտ 68 մ բարձրությունից 3 գմբեթաձև դարավանդներով թափվում Արփա գետ։

4․ Ներկայացնե՜լ Շաքի և Թռչկանի ջրվեժը։
Թռչկանի ջրվեժը գտնվում է ՀՀ Շիրակի և Լոռու մարզերի սահմանին, Փամբակ գետի ձախակողմյան վտակ Չիչկան գետի վրա: Չիչխան գետը սկիզբ է առնում Շիրակի լեռնաշղթայի հյուսիս-արևելյան լանջերից 2250 մետր բարձրությունից: Ունի 29 կմ երկարություն, ջրահավաք ավազանը 192 ք կմ է:

5. Դիտել տեսաֆիլմը, և գրել թե ի՞նչ էր ներկայացված

Տեսաֆիլմը Հայաստանի ջրվեժների մասին էր: Հայաստանը հարուստ է բազմաթիվ ջրվեժներով, քանի որ մեր երկիրը լեռնային է: Մեր ջրվեժները այդքան էլ բարձր և ջրառատ չեն ինչպես ուրիշ երկրներում, բայց նրանք բնական են և շատ գեղեցիկ: Հայաստանի ջրվեժներն են Ջերմուկի, Շաքիի, Թռչկանի,Գեղարոտի ջրվեժները: Սակայն, անկախ, նրանից, որ այդ ջրվեժները համարվում են բնության հուշարձաններ, նրանց գոյությունը վտանգմած է ՝ նրանց մոտ կառուցված է ՀէԿեր:Ամենապահպանվածը Թռչկանի ջրվեժն է, նրա մոտ արգելվում է ՀԷԿ կառուցելը: Բացի ջրառից կա նաև աղբահանության և վատ ճանապարհների խնդիր: Եվ այսպիաով, մենք պարավոր ենք, ոչ միայն հիանալ բնության հրաշքներով ,այլ նաև պաշտպանել նրանց սպարնող վտանգներց: